Even uit eten gaan. Hoe míssen we dat met deze lock-down. Gezellig een bistrootje, even een pizza eten. Met een paar vrienden of kennissen afspreken bij iets nieuws, wat je hebt gezien. Naar de Mexicaan of het Indiase restaurant. Met een stel vriendinnen een hapje-en-een-drankje doen. Wijzelf missen het ook. Maar wist je dat ‘uit eten gaan’ helemaal niet écht Nederlands is ? Hier gaat een hele lange geschiedenis en eetcultuur aan vooráf. Uit eten gaan is een gewoonte van onze nieuwe tijd. Vroeger waren er alléén herbergen, daar kon je eten als je op reis was.  Pas sinds de 19e eeuw komen de éérste restaurants, dat was in Parijs. Dat je ergens kon eten en dan gewoon weer naar huis gaan, dát was pas bijzonder ! Hier vind je een leuk artikel over de oude geschiedenis van het Nederlandse eten. 

Waar komt dat Nederlandse eten eigenlijk vandaan ?

Schriftelijke overleveringen over het eetpatroon van de oude bewoners van de grond, die nu Nederland heet, komen van Romeinse schrijvers. De oude bewoners haalden veel van hun voedsel uit de landbouw. Tarwe, gerst, haver, gierst, rogge en bonen. Vlas voor olie en vezels. Waren een normaal onderdeel van het eetpatroon. Er werd gejaagd op wild, op gevogelte maar ook werd er gevist. Vruchten en noten waren ook onderdeel van het voedsel, in de oude tijd.

En tóch heeft Nederland een rijke geschiedenis als het over eten en voedsel gaat. Ook op de oude schilderijen is dit duidelijk te zien. Het verschil zat in het voedsel tussen rijk en arm. Waar de rijken konden eten wat ze maar wilden, was het eten voor de armen sober. Wel waren er veel verschillen tussen de streek waar men woonden. Goudse kaas, Groninger Mosterd,

En voor sommige gezinnen ging het er totaal niet om wát je at, maar het feit dát er wat op tafel stond was al een hele opluchting. “Ik bid nait veur broene boon’n” zei Bartje. Toen er wéér eens bruine bonen op de tafel stonden.

Nieuwe smaken uit andere streken 

We beginnen nieuwe smaken, eetgewoontes en gerechten uit andere streken te ontdekken. De geschiedenis van de Nederlandse en West Europese keuken is erg bijzonder om eens te bekijken. Ik heb voor jullie een leuk overzicht gemaakt,  om te laten zien wáár onze gerechten vandaan komen. En wanneer ze hier zijn gekomen. En hoe onze Nederlandse keuken, voedsel en eetgewoonten zijn ontstaan. Nederland was een onderdeel van het gehele Europa in deze oude tijden. Dus van “Nederland” kun je nog niet spreken. Wel van het gebied waar we nú wonen.

• 8000 tot 2000 jaar vóór Chr.

Neolithische landbouw revolutie in de rivierdalen van het nabije Midden-Oosten. De Nijl, Eufraat en Indus. Er is vorming van landbouw culturen, er komen de eerste handelswegen. Langzaam schuift de geordende landbouw en veeteelt op naar Europa.

• 600 tot 400 jaar vóór Chr.

De Grieken en de Feniciërs koloniseren de Middellandse zeekusten. Nu begint de verspreiding van olijfbomen, wijnstokken, saffraan en ook andere kruiden plaats te vinden. Men ontdekt vissoepen en sauzen op oliebasis.

• 500 tot 400 jaar vóór Chr.

Er vindt een Perzische verfijning in de Griekse keuken plaats. En door de Fenicische invloed op Sicilië beginnen Siciliaanse koks de toon aan te geven.

• 400 tot 200 vóór Chr.

  Het leger van Alexander de Grote verovert het oude Perzië. Daarna dringt het door tot de Indus. Er vindt een vermenging plaats van de Oosterse en de Griekse cultuur. Oosterse specerijen, peper en suikerriet komen onze kant op, en we kunnen er kennis mee maken. De verfijnde keuken van de Hellenistische wereld ontstaat.

• 400 v. Chr. tot het jaar 0.

het Romeinse rijk komt op. Ze veroveren de landen rond de Middellandse zee. En ook het Nabije Oosten evenals het Westen en Midden

van Europa. Dit betekent dat de Griekse koks nu verfijning aanbrengen in de Romeinse keuken. Gerezen brood uit Egypte. vruchten uit Klein Azië. Specerijen van de Arabische handelaren. En de wijnstokken verspreiden zich nu over West- en Midden Europa.

• 100 tot 200 jaar ná Chr. 

De wijncultuur begint te ontstaan. De Franse keuken ontstaat uit de Gallo-Romeinse beschaving. De Romeinse keuken heeft veel invloed op de autochtone keukens en eetgewoonten.

• 600 tot 1300 jaar ná Chr. “De vroege Middeleeuwen”

Er komen nu invallen van Mongoolse volken uit Azié. De Islam breidt zich uit, door verovering van gebieden in Noord-Afrika,  naar Spanje, Sicilië. Invallen in Zuid Italië en Frankrijk. Bloei van de kalifaten in Syrië en Irak.

Hier ontstaat, door een Moorse beschaving, een verfijnde kookkunst in Andalusië, op Sicilië en in Zuid Frankrijk. Men neemt recepten mee van bladerdeeg, ijs, marsepein, confituren en jam soorten, en leert fruit in alcohol te distilleren.

• 1100 tot 1300 jaar ná Chr. “De Middeleeuwen”

De kruistochten ontstaan, door de Islamitische overheersing in Zuid Europa. De terugkerende kruisvaarders brengen een verfijning in onze keuken aan. De Byzantijnse en Perzisch-Arabische keuken wordt meegenomen naar West Europa. Het glas begint te ontstaan. Er worden wijnstokken mee genomen.

Het voedsel in deze Nederlandse Middeleeuwen verschilde enorm tussen de rijken en de armen. Een maaltijd van de rijke mensen was erg overvloedig en hadden véél soorten vlees en gevogelte op de tafel. Maar ook kaas en luxe broodsoorten en pap waren er overvloedig aanwezig.

De armere bevolking at voornamelijk pap of brij, meestal van boekweit of haver. Dit was omdat het gemakkelijk te maken was. Je had maar één pan nodig. Met namen als potspijs, potage, ketelkost, hutspot en brij. Het hield het midden tussen pap en soep. En in deze soep/pap of brij zat géén vlees. Brood was een luxe, daar had je al weer een oven voor nodig. En hout om het te verwarmen. En graan etc,..

Ook wat de dranken betreft was er een groot verschil tussen rijk en arm. De rijken dronken wijn. De armen dronken bier en de allerarmsten dronken water. Water was gevaarlijk om te drinken, dit in verband met ziekten en bacteriële vervuiling. Melk was er niet voor om te drinken, maar om kaas en boter van te maken.

• 1400 tot 1600 jaar ná Chr. “De Late Middeleeuwen in Italië”

De antieke beschaving wordt opnieuw ontdekt. Veel Italiaanse koks vinden een mix tussen de Arabisch-Moorse kookkunst uit Zuid Italië en hun eigen overgeleverde tradities. De Italiaanse keuken begint vorm aan te nemen. In Nederland verandert het eetpatroon ook. Er komen pasteien op de tafel. Eieren, kweeperen en gember komen in de gerechten. Appeltaart gerechten werden opgeschreven. En er werden opeens zangvogels gegeten, zoals spreeuwen en vinken en merels. Dit heeft tot de 20e eeuw geduurd.

• Er zijn Jodenvervolgingen gaande in Oost Europa. De opgejaagde Joden uit Oost Europa brengen Oost Europese invloeden uit hun keuken mee naar Duitsland en de Elzas, zoals zuurkool, pasta en een verfijnde bakkunst.
• Door de verovering van de Balkan en Hongarije, door de Turken, vindt er in de keuken van Europa een verdere verandering plaats. . Dit heeft de verspreiding van Turkse gerechten tot gevolg. Zoals zoet gebak, gevulde groenten, koffie, rode peper en paprika

• 1500 tot 1600 jaar ná Chr. De Eeuw van de Ontdekkingsreizen “de Renaissance in Italië”

Nu gaat er echt een ‘eetrevolutie’ beginnen. De specerij eilanden worden ontdekt, en er komt een overvloed aan specerijen onze kant op. De peper prijzen dalen, en iedereen kan het zich veroorloven om peper te kopen. Dit smaakt naar méér. Want uit het huidige Amerika komen er aardappelen, maïs, chocolade en spaanse pepers mee. Ook kalkoenen, tomaten, vanille en paprika komen naar Europa.

• 1600 tot 1800 jaar ná Chr. “De eeuw van de stabilisatie”

Nu vormt de huidige Franse ‘haute cuisine’ zich uit de eigen keuken, maar ook uit de Italiaanse keuken en uit Moorse elementen. We ontdekken de specerijen, na het begin van ca 1700 n. Chr. In Nederland komen de recepten met speculaas, pepernoten, kruidnoten en ontbijtkoek in de keuken terecht. Maar óók wordt er gekookt met specerijen. Rode kool met kruidnagel, Bloemkool met nootmuskaat, appelmoes met kaneel. We eten het nog steeds graag.

Maar ook kwamen er technieken om zomervruchten in de winter te kunnen bewaren. Ingemaakte jam, stoofpeertjes wecken, boerenjongens met alcohol. Zuurkool en augurken werden in het zout en zuur bewaard. Maar gezouten bonen komen ook uit deze tijd.

• 1900 jaren ná Chr. “Koloniale Imperia over de hele wereld”

We ontdekken nu het eten van de hele wereld. Chutney’s en curry’s komen in de Engelse keuken terecht. Er komt Franse invloed naar Midden Amerika.  De Franse keuken komt in Vietnam terecht. De Indonesische en Chinese keuken komen naar Nederland.

Mensen van adel en met geld, bakkers en bierbrouwers hadden vaak speciale koelruimtes. De boeren hadden hun ‘kôlle roemte” oftewel een koude kelder. Dit veranderde een beetje toen er koude kelders kwamen, waar men het eten in warme dagen kon opslaan. De wereldhandel nam toe, en de eetgewoonten in Nederland veranderden voor het rijkere bevolkingsdeel.

De soberheid van het Nederlandse eten duurde voort tot aan de 20e eeuw. Dat was vanaf het jaar 1900 tot 1999. Meisjes die, door de nu gedwongen leerplicht, onderwijs moesten volgen, gingen vaak naar de Huishoudschool. Daar leerden ze betaalbare en goede maaltijden bereiden.

Maar die waren wel traditioneel oud Nederlands. Ze leerden daar zuinigheid, goede tafelmanieren en over gezonde voeding. Maar niets over de nieuwe gerechten en over voeding uit andere landen.

Het restaurant ontstaat 

Het “restaurant”, zoals wij het kennen,  is ontstaan in Parijs,  aan het eind van de 18e eeuw. Daarvoor waren er uiteraard al eetgelegenheden, die met name voeding en onderdak verschaften aan de sporadische reizigers. De huidige herberg (zoals we die  soms nog kennen) is hier een latere variant van. En eten uitkiezen kon je er niet. Eten wat de pot schaft.

De vernieuwing die het restaurant bracht is dat het restaurantbezoek het doel op zich is en dat de bezoeker kiest uit meerdere gerechten (menu à la carte). De naam “restaurant” zou afkomstig zijn van het Franse “restaurer”, of herstellen.  In 1765 opende een Franse kok, geheten A. Boulanger, een eethuis in Parijs waar diverse soepen werden bereid waaruit de gast een keus kon maken.

Deze soepen kregen de benaming ‘soup restaurante’: een verkwikkende (want herstellende) soep. Hieruit ontwikkelde zich na enige decennia het woord ‘restaurant’ in de betekenis die er nu aan wordt gegeven. Tijdens en na de Franse revolutie kwamen dit soort etablissementen tot bloei, toen vele koks (van de aan de kant geschoven adel)  in deze branche nieuw werk vonden 

• 20e eeuw “Het eten zoals we het nú kennen”

Er ontstaan nauwere contacten met Amerika, we ontdekken de Amerikaanse eetgewoontes, zoals hamburgers, ketchup en gefrituurd voedsel. Er is belangstelling voor het Verre Oosten en Japan (door de industriële ontplooiing).

Er komt een mix van alle culturen en eetgewoontes. Ook in de grotere steden van Nederland wordt sushi eten even ‘gewoon’ als een Chinese maaltijd, of aardappelen met boontjes en een gehaktbal. Op het platteland is het nog ánders.

Bij ons, op het platteland, kwam dit maar langzaam op gang.

Maar ná ca 1960, met de komst van de vakanties, de auto en de vliegtuigen veranderde alles snel. Uit eten gaan was vroeger niet voor ‘de gewone jan-met-de-pet’. Maar nú wel.  En opeens kwamen er de Chinese restaurants. Met exotische namen als “de Lange Muur” of “Kersenbloesem”.  De naam van het Chinese restaurant, bij ons, in het oude dorp,  was “Ping Ping”.

Wat hebben we ons slap gelachen,  om die naam.  Er zijn honderden grapjes over gemaakt.

En het zinnetje ..”..jij sambal-bij..“.. ? Gaf ook aanleiding tot gierende lachbuien.

Maar we lustten het allemaal gráág, dat rare Chinese eten. Voor een loempia kon je iedereen wakker maken. Want zelfs de cafetaria’s met hun patat en kroketjes bestonden toen nog niet.

Later kwam er bij ons een cafetaria bij. En in de jaren ’80 verscheen de éérste Pizzeria. Wow ! Dat was even bijzonder ! Ook deze eigenaar heeft veel koeterwaals-Italiaans over zich heen gehad. Maar het was, achteraf gezien, een échte import Groninger, die ook Gronings sprak. Maar dat wisten we niet. Het was een “deel van het bijzondere” om Half Italiaans met de gasten te spreken. En die malle Groningers vonden het héél exotisch

Het buitenlandse eten in Nederland

Langzaam begonnen we de buitenlandse keuken te waarderen, en dat smaakte naar méér. De Italiaanse pizzeria’s met hun pizza en pasta. Spanje met haar tortilla, paëlla en tapas. De Griekse moussaka, gyros en tatziki.  En, natuurlijke,  de Franse bistro’s. En het eten met stokjes bij de Chinees. Eten met stokjes ? Dat moest je écht leren. Het viel er telkens vanaf. Dus prikte je het eten maar áán het stokje. Dan kreeg je tenminste nog wat binnen.

Er is nog véél meer, wat we hebben leren kennen. Turks eten met de döner kebab. Midden Oosters eten met haar shoarma. Maar we hebben óók geleerd wat je kunt bereiden met artisjokken, met courgettes en aubergines. We weten wat cous-cous is.

En ons hele eetpatroon verschoof. Tussen de middag werd er niet meer traditioneel warm gegeten. Ik ben er nog mee opgegroeid dat er tussen de middag warm werd gegeten. En daar werd nóóit van afgeweken. Behalve op zaterdag, dat was een dag voor een SVPtje.  Een SVP was : Soep, Vlees en Pudding. Dat was féést ! En ’s avonds werd er een broodje gegeten.

Dat veranderde. We gingen werken en kookten toen ’s avonds warm. En namen tussen de middag een broodje mee. Lange lunchpauzes verdwenen.

Het werk in de agrarische industrie maakte plaats voor kantoren en dienstverlenende bedrijven. Er kwamen erg veel bijzondere restaurants, we genoten hiervan. Nieuwe smaken, nieuwe gewoontes

En nú ? We missen het. Even lekker uit eten, wat zullen we doen ? Even

Italiaans, Mexicaans, Marokkaans, Turks of Indiaas eten ? Even naar de Griek ? Mmmmm,..  Laten we hopen dat het snel weer kan. En dat de restaurants het nog éven vol kunnen houden. We hebben zo ’n rijke eetcultuur in Nederland, daar moeten we zuinig op zijn. Wat denken jullie ervan ?

Met een smakelijke groet van Tieneke 🙂

Zoekt u de beste curcumine longa en/of kurkuma longa ? Ik, persoonlijk, beveel u dekurkumaspecialist aan. Een webshop met brede specialistische kennis over kurkuma en curcumine en veelzijdige hoogwaardige zuivere producten. Zij zijn gewoon de beste als het over kurkuma gaat ! De beste kwaliteit voor de laagste prijs. Natuurproducten volgens de oude 100 % natuurlijke ayurvedische methode. Zonder enige vorm van toevoegingen. De Kurkuma Specialist, de webshop met de gezondste klanten ! 

Disclaimer : Raadpleeg bij twijfel altijd een arts. Samensteller doet geen claims over diagnose, behandeling, genezing of ziektepreventie. De inhoud van dit artikel is uitsluitend bedoeld voor informatieve doeleinden. Houd er rekening mee dat de inhoud van dit artikel nog niets is geëvalueerd door medisch deskundigen. Geen van deze informatie dient te worden opgevat als medisch advies.  Raadpleeg daarom altijd een medisch gespecialiseerd/gekwalificeerd arts met kennis van natuurlijke supplementen voor aanvang van gebruik van natuurvoeding,voedingsadviezen en/of voeding of natuurlijke supplementen.

Bronnen :

1. https://nl.wikipedia.org/wiki/Thomas_van_der_Noot

De volgende link bevat een Nederlands kookboekje uit ca 1500, héél erg leuk om te bekijken :

                              “Een notabel boecxken van cokeryen” ;

• https://www.dbnl.org/tekst/_not001nota01_01/_not001nota01_01.pdf 

Een Nederlands/Vlaams boekje uit ca 1350,  over gezond eten. Het was me wat !

.                                      .”Tregement der ghesontheyt” 

• https://www.kb.nl/themas/boekgeschiedenis/meer-bijzondere-boeken/tregement-der-ghesontheyt
• En vele en vele tientallen websites,..