Het jaar 2022 is bijna om, het laatste Feest van Oud&Nieuw. En dan : het begin voor een Nieuw Jaar. Hier,in Groningen, is het ‘carbid schieten’ een oude traditie. Dat is best wel spannend. Oliebollen, Appelbeignets en Ananasbeignets zelf bakken. Dat doen zog best veel mensen, hier in Groningen. Alhoewel er een enorme Oliebollen kraam voor de deur van de Albert Heijn in Siddeburen staat. Die waren daar niet zo blij mee. De mensen van de oliebollenkraam wél. December was vroeger het Feest van de Zonnewende. En waar komen eigenlijk de namen van onze maandkalender vandaan ? Wat betekent ‘januari’, ‘februari’ of ‘oktober’ precies ? Waarom eten we eigenlijk oliebollen met Oud&Nieuw.
Waarom eet men eigenlijk oliebollen met Oud&Nieuw?
De geschiedenis van de oliebol gaat ver terug. Zo is op een schilderij van Aelbert Cuyp uit ongeveer 1652 al een kookpot met oliebollen te zien. Een recept duikt voor het eerst op in het Noord-Nederlandse kookboek “De verstandige kok”, dit kookboek stamt uit 1667. De deegbol werd toen overigens nog ‘oliekoek’ genoemd. Men vermoedt dat er in ons land nog veel eerder al dit soort oliebollen werden gegeten. “We hebben er alleen geen recepten van. In de landen om ons heen werden al in de middeleeuwen zoete en hartige beignets gegeten.”
Midwinter en bedelen
Bedelen in de Middeleeuwen, we hadden honger en het was koud.
Het is goed om te beseffen dat Kerstmis en Oud en Nieuw in de midwinterperiode liggen. “Een periode die zeker in de zeventiende en achttiende eeuw koud en ook donker was, er was tenslotte nog geen elektrisch licht”.
Mensen probeerden het daarom in deze periode gezellig te maken, met veel lichtjes. Het was ook een periode waarin ze extra voor elkaar zorgden. “Mensen gingen langs de deur om een lied te zingen. In ruil daarvoor kregen ze iets te eten of te drinken. En oliebollen vullen goed, en waren gemakkelijk uit te delen”
En juist in die midwinterperiode bakten mensen oliebollen. “Ze werden bereid met ingrediënten die in de winter beschikbaar waren: meel, gist, gedroogde vruchtjes”. De poedersuiker verschijnt pas in ca 1750 a 1800 op de oliebollen. Tegenwoordig gaan mensen niet meer langs de deur omdat ze hongerig zijn. Toch bestaan er nog steeds allerlei bedelfeesten, zoals Driekoningen, Sint-Maarten en Nieuwjaarszingen.
Het is wel bijzonder dat veel tradities rond Kerstmis en Oud en Nieuw niet veel veranderd zijn. “We verlichten nog steeds ons huis, met kerstlampjes weliswaar, komen samen met onze dierbaren en eten oliebollen” Een beetje licht, gezelligheid, warmte en wat lekkers te eten waren vreugde voor een mens.
Eigenlijk was Kerst vroeger ‘Het Feest van de Zonnewende’
Het van oorsprong Germaanse Zonnewende feest, ook bekend als Midwinterfeest of Joelfeest, was een traditioneel heidens offerfeest dat plaatsvond bij volle maan rond 21 december, de kortste dag van het jaar. Het feest duurde twaalf nachten, er werd
Een oeroude Middeleeuwse kalender van de Jaar vieringen
gedronken en een everzwijn werd geofferd op een joelvuur , dat was een brandende boomstam,de yule log.
Het Zonnewende feest werd gevierd ter ere van de godin Frey, en onder luid gejoel, het blazen van de midwinterhoorn en klokluiden werden boze geesten verjaagd en werden overleden voorvaderen en doden herdacht. Vandaar dat er in sommige gemeenten ’s nachts de klokken van de kerk geluid worden. Dat doen we hier óók nog. En dan gaan de mensen langs deuren en krijgen overal een borreltje. Maar dan moet je éérst een lied zingen.
Dan wordt het luiden afgewisseld en gaat de andere ploeg langs de deuren. Dat duurt de hele nacht. Tot ’s morgens 8.00 uur.
Een brandend zonnewiel werd rondgedraaid om de terugkerende zon te verwelkomen. Veel van deze oorspronkelijk heidense gebruiken zijn later in ons christelijke kerstfeest opgenomen, zij het vaak in een iets andere vorm.
Zo komt onze huidige kerstboom voort uit de midwinter boom, en is het zonnerad overgegaan in de adventskrans. En wordt bij het blazen van de midwinterhoorn het geluid overgezet om ‘de geboorte van Jezus aan te kondigen’.
Wat is Kerst en wat is eigenlijk Nieuw Jaar ?
Van oorsprong was het ‘het Feest van de Zonnewende’. Op 21 December is het de kortste dag van het jaar. Dan hebben we de kortste dag gehad en worden de dagen weer langer. Vroeger werd dit gevierd met lichtjes en een versierde boom. Toen we onze oude Goden moesten afzweren en de ‘nieuwe religie’ welkom hebben geheten, wilden de oude bewoners van het vroegere Europa hun feesten niet kwijt. En is Zonnewende Feest omgedoopt tot “Kerstmis”. En heeft men er daarna direct maar 1 januari, oftewel het begin van het Nieuwe Jaar, van gemaakt.
Maar dat was vroeger niet zo. Het nieuwe jaar begon op 1 Maart. Dat kun je nog ‘begrijpen’ aan onze maand kalender. Bijvoorbeeld “September” betekent “De 7e Lucht”. Oftewel de zevende keer dat het volle maan was. Sept betekent 7.
Oktober komt van “acht”. “Oct” betekent 8. Dus oktober betekent “de 8e Lucht”, de volle maan was 8 maal gezien. November komt van “neuf”, de maan was aan haar negende ronde bezig.
December ? December komt van 10. Het Franse woord ‘dix’ heeft nog een echo van deze klank. Dus December betekent de 10e keer dat de maan vol langs de hemel komt. Waarschijnlijk heeft men de volle manen geteld. Dus de Januari en Februari waren de laatste maanden van het jaar, in plaats van de nieuwe.
De Geneeskrachtige Keuken 