Over Chinees eten en Chinese restaurants in Nederland. In de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog was soberheid de norm. In alles, maar zeker ook in ons eten. Het menu was in de regel te overzien : veel brood, gekookte aardappelen, groente van het seizoen, en vlees alleen voor wie geld óver had. Uit eten gingen alleen de echte rijken. Het gemiddelde huishouden had maar weinig te besteden en wie wel geld had was in zijn aankopen beperkt door de voedselschaarste, want nog tot begin jaren vijftig stonden veel levensmiddelen nog op de bon. De meeste Nederlanders hadden nog nooit een champignon geproefd, laat staan spaghetti of een hamburger. Toen kwamen er de Chinese restaurants, we vonden het geweldig. Veel eten voor weinig geld. Hier vindt u een leuk en informatief artikel over hoe de Chinese restaurants in Nederland kwamen. En hoe, door de eeuwen heen, de Nederlandse keuken tot stand is gekomen. 

Een Chinees restaurant was bijzonder en exotisch lekker 

Toen ik vroeger nog als juffie voor groep 3 stond, vond ik het geweldig om de kinderen, onder andere, te leren lezen en schrijven. Dus had ik ooit eens een stapeltje papieren bordjes gekocht, om de kinders hun favoriete eten te laten uitbeelden. Door middel van kleien, tekenen, plakken-en-knippen of wat ze maar leuk vonden. Met als tekst eronder wát het gerecht moest voorstellen. En daarna moesten ze er iets over schrijven.  Die tekst werd er dan keurig onder gehangen, en alles ging naar de tentoonstelling. In de grote hal.  Ik had veel boerenkinderen in de klas. Opgevoed met aardappelen en boontjes, bloemkool en een gehaktbal. Als traktatie een keer kip met opgebakken aardappelen en appelmoes. Zo ging dat 35 jaren geleden.

Iedereen in de klas ging ijverig aan het werk. De zoon van het plaatselijke Chinese restaurant, Siu-Hong,  zat naast de zoon van het grootste boerenbedrijf in de omgeving, Gertienus.  Een hechte vriendschap in kattenkwaad. Siu-Hong en Gertienus. Gertienus had veel tijd nodig om te bedenken wat hij het aller- en allerlekkerst vond. Opeens wist hij het :  “Doe mij maar een Chineesje !”  riep hij in zijn plat Gronings dialect, na een lange nadenksessie.

Waarop Siu Hong met een enorme sprong gillend onder mijn bureau ging schuilen.

En hij “… nee, nee, nee,. Ik niet. Nee, ik niet !!!! ” riep.  Wat hebben we gegierd van het gelachen, de hele klas lag plát.

De eerste Chinese restaurants

De Nederlanders waren vroeger geen mensen die uit eten gingen. Wij werden opgevoed met aardappelen. Nederland is niet beroemd vanwege zijn lekkere keuken. Hutspot, sudderlapjes, en doorgekookte bloemkool. Daar ben ik, en zijn alle oudere ‘medelanders’ onder ons, mee opgevoed. We kenden ook niet anders.

Vóór de Tweede wereldoorlog zijn er veel mensen uit China regelrecht naar Nederland gekomen. Dit waren de eerste grote groepen Chinezen. Sommige kwamen voor het volgen van een studie of voor werk. Ze kwamen toen met de grote scheepvaart mee.  Na 1929 ging het slechter met de Nederlandse scheepvaart. En was er geen werk meer.

De Chinezen waren voor de Nederlandse staat echter vreemdelingen en hadden geen recht op financiële ondersteuning. Het waren rasechte ondernemers. Omdat het hier moeilijk was om werk te vinden, en ze toch érgens van moesten leven, gingen ze de deuren langs met een plat bord om de nek. Met daarop een oosterse  delicatesse. Pinda’s en pindakoekjes. Om te verkopen. “Pinda-pinda-lekka-lekka..”. Het waren zelfgebakken pindakoekjes. Zo is ook de scheldnaam ‘Pinda Chinees’ ontstaan. De verkoop en het ondernemerschap waren een succes. En in deze periode zijn ook de eerste Chinese restaurants geopend.

De geschiedenis van de eerste Chinese restaurants in Nederland. 

Toen kwam de Tweede Wereldoorlog. En vooral “de jongens uit het leger”, die in Indonesië hadden gevochten, hadden hun weg naar de Chinese restaurants en toko’s gevonden. Nu praat ik over het einde van de jaren 40. Aarzelend openden de eerste Chinese restaurants hun deuren. Eigenlijk was het een mix. Eigenlijk had het niet zoveel met de Chinese keuken te maken. Meer met de Indonesische. Er waren veel Chinese mensen in Indonesië. En na de oorlog zijn er daarvan ook velen meegekomen naar Nederland, om wat voor reden dan ook.

Voor de traditionele  Nederlander was het “uit eten gaan”  alleen geschikt voor de rijke mensen. Niet voor jan-met-de-pet. Die aten thuis.  Veel van deze Indonesische-Chinezen waren goede zelfstandige ondernemers. Het zit in hun aard. Ze begonnen de eerste toko’s te openen. Met zeer bijzondere dingen als loempia’s-met-pindasaus , en rijst gerechten.  De  Chinese restaurants een goed concept, wat de Nederlander wel aansprak. We vonden het heerlijk.

En;

• Je kon het zomaar afhalen. En dan meenemen naar huis. En thuis opeten.
• Het was erg goedkoop, en als je alles niet in een keer  op kon eten, nou dan pakten ze het discreet voor je in. Het werd verpakt in speciaal papier met plastic aan de binnenkant.
• Het was erg exotisch en goedkoop eten. Je kon er wel 3 dagen van eten. En langzamerhand begonnen wij aan de haaievinnensoep te ruiken. Waren we enthousiast over Bami Goreng en Foe Yong Hai.  Vooral de Sate met Pindasaus was een runner. Vogelnestjessoep en Babi Pangang.

Langzaam begonnen we de buitenlandse keuken te waarderen, en dat smaakte naar méér. De Italiaanse pizzeria’s volgden hun voorbeeld, en de Franse bistro’s.

De geschiedenis van onze Nederlandse keuken.

(We beginnen nieuwe smaken, eetgewoontes en gerechten uit andere streken te ontdekken)

De geschiedenis van de Nederlandse en West Europese keuken is erg bijzonder om eens te bekijken. Ik heb voor jullie een leuk overzicht opgezocht, om te laten zien wáár onze gerechten vandaan komen. En wanneer ze hier zijn gekomen. En hoe onze Nederlandse keuken en eetgewoonten zijn ontstaan.

• 8000 tot 2000 jaar vóór Chr.

Neolithische landbouw revolutie in de rivierdalen van het nabije Midden-Oosten. De Nijl, Eufraat en Indus. Er is vorming van landbouw culturen, er komen de eerste handelswegen. Langzaam schuift de geordende landbouw en veeteelt op naar Europa.

• 600 tot 400 jaar vóór Chr.

De Grieken en de Feniciërs koloniseren de Middellandse zeekusten. Nu begint de verspreiding van olijfbomen, wijnstokken, saffraan en ook andere kruiden plaats te vinden. Men ontdekt vissoepen en sauzen op oliebasis.

• 500 tot 400 jaar vóór Chr.

Er vindt een Perzische verfijning in de Griekse keuken plaats. En door de Fenicische invloed op Sicilië beginnen Siciliaanse koks de toon aan te geven.

• 400 tot 200 vóór Chr.

Het leger van Alexander de Grote verovert het oude Perzië. Daarna dringt het door tot de Indus. Er vindt een vermenging plaats van de Oosterse en de Griekse cultuur. Oosterse specerijen, peper en suikerriet komen onze kant op, en we kunnen er kennis mee maken. De verfijnde keuken van de Hellenistische wereld ontstaat.

• 400 v. Chr. tot het jaar 0.

het Romeinse rijk komt op. Ze veroveren de landen rond de Middellandse zee. En ook het Nabije Oosten evenals het Westen en Midden van Europa. Dit betekent dat de Griekse koks nu verfijning aanbrengen in de Rominse keuken. Gerezen brood uit Egypte. vruchten uit Klein Azië. Specerijen van de Arabische handelaren. En de wijnstokken verspreiden zich nu over West- en Midden Europa.

• 100 tot 200 jaar ná Chr. 

De wijncultuur begint te ontstaan. De Franse keuken ontstaat uit de Gallo-Romeinse beschaving. De Romeinse keuken heeft veel invloed op de autochtone keukens en eetgewoonten.

• 600 tot 1300 jaar ná Chr. 

Er komen nu invallen van Mongoolse volken uit Azié. De Islam breidt zich uit, door verovering van gebieden in Noord-Afrika,  naar Spanje, Sicilië. Invallen in Zuid Italië en Frankrijk. Bloei van de kalifaten in Syrië en Irak. Hier ontstaat, door een Moorse beschaving, een verfijnde kookkunst in Andalusië, op Sicilië en in Zuid Frankrijk. Men neemt recepten mee van bladerdeeg, ijs, marsepein, confituren en jam soorten, en leert fruit in alcohol te distilleren.

• 1100 tot 1300 jaar ná Chr. 

De kruistochten ontstaan, door de Islamitische overheersing in Zuid Europa. De terugkerende kruisvaarders brengen een verfijning in onze keuken aan. De Byzantijnse en Perzisch-Arabische keuken wordt meegenomen naar West Europa. Het glas begint te ontstaan. Er worden wijnstokken mee genomen.

• 1400 tot 1600 jaar ná Chr. de Renaissance in Italië

De antieke beschaving wordt opnieuw ontdekt. Veel Italiaanse koks vinden een mix tussen de Arabisch-Moorse kookkunst uit Zuid Italië en hun eigen overgeleverde tradities. De Italiaanse keuken begint vorm aan te nemen.

+er zijn Jodenvervolgingen gaande in Oost Europa. De opgejaagde Joden uit Oost Europa brengen Oost Europese invloeden uit hun keuken mee naar Duitsland en de Elzas, zoals zuurkool, pasta en een verfijnde bakkunst.

+Door de verovering van de Balkan en Hongarije, door de Turken, vindt er in de keuken van Europa een verdere verandering plaats. . Dit heeft de verspreiding van Turkse gerechten tot gevolg. Zoals zoet gebak, gevulde groenten, koffie, rode peper en paprika.

• 1500 tot 1600 jaar ná Chr. De Eeuw van de Ontdekkingsreizen

Nu gaat er echt een ‘eetrevolutie’ beginnen. De specerij eilanden worden ontdekt, en er komt een overvloed aan specerijen onze kant op. De peper prijzen dalen, en iedereen kan het zich veroorloven om peper te kopen. Dit smaakt naar méér. Want uit het huidige Amerika komen er aardappelen, maïs, chocolade en spaanse pepers mee. Ook kalkoenen, tomaten, vanille en paprika komen naar Europa.

• 1600 tot 1800 jaar ná Chr. De eeuw van de stabilisatie

Nu vormt de huidige Franse ‘haute cuisine’ zich uit de eigen keuken, maar ook uit de Italiaanse keuken en uit Moorse elementen.

• 1900 jaren ná Chr. Koloniale Imperia over de hele wereld.

We ontdekken nu het eten van de hele wereld. Chutney’s en curry’s komen in de Engelse keuken terecht. Er komt Franse invloed naar Midden Amerika.  De Franse keuken komt in Vietnam terecht. De Indonesische en Chinese keuken komen naar Nederland.

• 20e eeuw. 

Er ontstaan nauwere contacten met Amerika, we ontdekken de Amerikaanse eetgewoontes, zoals hamburgers, ketchup en gefrituurd voedsel. Er is belangstelling voor het Verre Oosten en Japan (door de industriële ontplooiing). Er komt een mix van alle culturen en eetgewoontes. Ook in Nederland is sushi eten even ‘gewoon’ als een Chinese maaltijd, of aardappelen met boontjes en een gehaktbal.

Ten slotte : De Griek eet liever Chinees !

Graag wil ik afsluiten met een anekdote. Een fusie van keukens in Nederland ? Dat zit zo:

Een kennis van ons lag in het ziekenhuis. Dus daar gingen we even op bezoek. Bij het bezoeken van het ziekenhuis, troffen we de eigenaar van het plaatselijke Griekse restaurant aan. In het bed náást die van onze kennis. Hij beklaagde zich uitgebreid over het ziekenhuis eten. Hoe slecht het was en hoe smakeloos. En dat hij het niet wou eten.

..”En dat hij elke dag eten liet bezorgen, want deze smakeloze rommel at hij niet” zei hij..

Mijn man zei : “Da’s dan wel handig , het komt vast en zeker van de Griek”

En zijn antwoord was :  ” Ben je mal , nee hoor, het komt lekker van de Chinees..”

Met een hartelijke groet van Tieneke,