Kerstmis in de 13^e eeuw, wat at men en hoe ging het eraan toe. De 13e eeuw is van 1200 tot 1300 ná Chr. Dit was de vraag die ik mezelf heb gesteld. En ben op zoek gegaan naar het antwoord. Wat at men, en hoe werd Kerstmis gevierd ? Zijn er nog recepten uit die tijd ? Kwam men gezellig samen om van een fijne maaltijd te genieten ? En hoe zag die maaltijd eruit ? Kleedde men zich ook netjes en kon je uit eten gaan ? Hier vind je een leuk en informatief artikel uit de gewoonten uit lang vervlogen tijden. Een kerstmaaltijd  en kerstviering in de 13^e eeuw. (van 1200 – 1300 n. Chr.)

Waar werd er Kerstmis gevierd ?

Het eerste wat ik tegenaan ben gelopen, toen het besluit was genomen om dit artikel te schrijven, was wáár je deze Kerst ging

vieren. Want landen zoals Nederland, Duitsland, Frankrijk, Spanje en Italië waren er niet zoals we dat nu kennen.

Het midden van (wat we nu kennen als) Europa zag er totaal anders uit. Er waren veel kleine staatjes en steden, die ieder hun eigen regels en bevolking hadden. Het waren voornamelijk de Islamitische gemeenschap, de Joodse gemeenschap en de Christelijke gemeenschap die hier actief waren. Je kunt dus niet over ‘landen’ spreken. Die waren er nog niet, in dit stuk oude Europa.

Er waren nauwelijks tot géén kookboeken in deze oude tijden, de enige die er waren, zijn veelal van Islamitische oorsprong. Zoals van Muhammed Al-Baghdadi “Kitab al-tabikh’ uit 1226. Het is niet zeker of er nooit kookboeken met recepten zijn geweest, maar ze zijn in ieder geval niet bewaard gebleven. Er is een oeroud Duits kookboek (1) uit ca 1350 n. Chr. ‘Buoch von Guter Spîse”. En de ‘Liber de Coquina’ van een onbekende auteur. Maar ook Anthimus (een Byzantijnse arts uit ca 500 ná Chr.) en Apicius (een legendarische Romeinse lekkerbek) hebben enkele recepten en/of kookboeken achtergelaten. (2)

Het lag er dus aan wáár je je bevond, als je Kerst wou gaan vieren. Het is wél zo dat de arme bevolking er aanzienlijk minder geld aan besteedde, in vergelijking met de rijkere bevolking.

Er werd in deze oude tijden flink handel gedreven met de omringende landen. En de Paus had een grote invloed op de voeding van deze vroegere Christenen. Vasten tijden waren er de helft van het jaar, waarin het verboden was om vlees te eten. Er waren 149 vastendagen, waar men voornamelijk vis en eieren at.

Kerstmis in de 13^e eeuw

De buurt van waar nu Montpellier ligt, lag aan een pelgrims route en zal dus een levendige stad geweest zijn. Pelgrims kwamen er relikwieën vereren en lieten hier hun geld achter. Er waren liefdadige instellingen en gastenverblijven. Waar men óók kon eten. Want dat kon niet zomaar overal. 

De haven van Montpellier was belangrijk voor het toenmalige Duitsland. Waar dus nú Frankrijk ligt. De haven van Marseille ook. Hier werd veel handel gedreven in specerijen uit de Oriënt. Er kwamen kooplui uit alle delen van de wereld, om hun specerijen ín te kopen. Specerijen waren onmisbaar in de luxe keuken van toen én in de medicijnkast van elke arts.

Er bestaat een lang en beroemd 13^e eeuws Provencaals gedicht met een prachtige beschrijving van de zoete en heerlijke geuren die je rook als de handelslui uit Montpellier rond de Kerst hun specerijen verkochten en maalden. ( Zoek maar eens op het internet : Roman de Flamenca ;  blz 413) Want in deze Kerst tijd draaide de handel op volle toeren.

Dit zou erop duiden dat er in Montpellier, rond de Kerst, veel specerijen werden verhandeld. Dit betekent dat specerijen voor veel mensen bij uitstek echt feestelijk waren. En dat een groot deel van de Christelijke gemeenschap zich alléén op een grote feestdag, zoals Kerstmis, specerijen konden of wilden veroorloven.

Verder at men er graag vlees, veel varkens werden thuis geslacht en als spek ingezouten. Rundvlees was ook vooral voor de herfst en winter.

Wat aten de mensen in de 13e eeuw zoal ? 

Van alles wat er toen te krijgen was. De ‘nieuwe wereld’ ( Amerika) was nog niet ontdekt. Dus aardappelen, tomaten, maïs en paprika waren hier nog niet. Dus ging men, voor bijzondere ingrediënten, méér naar het Oosten van de wereld. De mensen indertijd waren gék op specerijen. En haalde men daar veel verschillende specerijen : zoals kurkuma, nootmuskaat, kruidnagel, kardemon, peper en kaneel. Maar ook gember, amandelen, saffraan, betel en muskus waren gewild. Vooral kurkuma was een gewilde

specerij, en niet alleen om de smaak maar ook om haar uitwerking. Dat wist men, in die tijd, ook zéér te waarderen. 

Als fruit of groenten waren er verkrijgbaar : suikerriet, citroenen en pompelmoes te krijgen. Bittere sinaasappelen, limoenen, granaatappelen, bananen, watermeloen en mango’s. Groenten als aubergine en bloemkool werden veel beschreven, maar er was ook iets nieuws verkrijgbaar : dat was,….. spinazie !

Vlees werd er gráág gegeten : Kip, geit, schaap, varkensvlees, vis waren vrij algemeen verkrijgbaar. Rundvlees at men alleen ’s zomers. En verder werden er veel granen gegeten, tarwe, spelt, durum etc waren vrij algemeen. Meestal maakte men er brood of kookte er pap van.

Hier komen een paar recepten uit de 13^e eeuw, wat men zo rond de Kersttijd at :

Recept van vleesgerechten uit deze Kersttijd rond 1250 ná Chr.

1. Vet vlees met specerijen : ..”..snijd vet vlees in stukjes en doe ze met wat sesamolie, een ui en wat gemalen peper in een pan. Meng grondig. Snijd mager vlees in grote, dunne stukken, doe ze eveneens in de pan. Zet op het vuur. Bedruip het vlees regelmatig met een beetje water tot alles bijna gaar is. Roer er dan wat kruidnagel en koriander door. Giet er via een doek
   
   

   Kookgerei voor het spit en oude messen van ijzer, ca 1390 n. Chr. 

   
   
   het water bij, waarin sumakbessen een nacht hebben geweekt. Voeg tenslotte wat blaadjes munt en wat nootmuskaat toe…”..
2. Morterol van Kip : ..”..Neem een gare kip en haal het vlees van de botjes. Doe er stukjes varkensvlees, wijn en wit broodkruim bij en kook alles in een pan. Bind het dan met losgeklopte dooiers. Strooi er dan voor het opdienen wit specerijen poeder en kaneel over…:…
3. Zuurvleisch : ..”..snijd vet rund- of schapenvlees in stukjes. Doe ze met zout, peper, korianderzaad, komijn, veel saffraan, klein gesneden knoflook, halve amandelen en veel olie in een nieuwe pan met zoveel sterke azijn (zonder één druppel water) dat alles onderstaat. Breng het op een matig vuur aan de kook, roer en laat pruttelen tot het vlees gaar is; het vocht moet zijn ingekookt. Zet het dan naast het vuur. Overgiet het met eieren die u hebt losgeklopt met kaneel, lavendel en saffraan naar smaak, voeg hele dooiers toe en houd alles op de haardsteen tot al het vocht verdampt is en het vet tevoorschijn komt. Dit gerecht is dagenlang houdbaar..”…..
4. Bananenbrood met kip :  ..”..Schil bananen. Leg een schijf dun brood in een pan. Bedek het met plakjes banaan. Bestrooi ze met pure suiker en leg er opnieuw brood en banaan op. Ga zo door tot de pan vol is. Drenk het geheel dan in rozenwater. Zet de pan in de oven en hang er een kip boven. Braad de kip tot deze gaar is…..”.. 

Tafelmanieren in de 13^e eeuw

Je zou al gauw aan grove tafelmanieren en een enorme onhygiënische zooi aan de tafel gaan denken, als je aan deze eeuwen denkt. En bij de toenmalige boerenbevolking kan dat ook best zo geweest zijn.

Maar bij de wat hogere edele bevolking waren er wel degelijk regels voor orde en welbeleefdheid. Goede manieren, vooral aan tafel, maakten het “onderscheid tussen de armen en de dieren”.  (Het is opvallend dat deze “armen en de dieren” in één adem genoemd werden)  En de edelen en de ridders. Er waren dus geschriften die de goede manieren beschreven. Hoe het ‘gewone’ volk in deze eeuwen met Kerstmis at, zullen we misschien nooit weten. Er zijn namelijk alleen etiquetteboekjes geschreven voor de hogere klassen. Zij waren de enigen die konden lezen. (3)

Een regel was dat je aan tafel niet mocht spugen, tenzij je het in stijl deed. En je neus ophalen was ten strengste verboden. Dit waren duidelijke regels. Je mocht wel overgeven en winden laten, maar niet direct aan tafel, je moest even in een hoek gaan staan.

Je moest je handen wassen, vóór het eten. Er bestonden nog geen vorken, dus iedereen at met zijn/haar handen. En men had een mes. Bij zeer bijzondere gasten mocht een bediende het eten vóór snijden.

Dus het was zeer ongepast om je oren of je nagels schoon te maken, tijdens het eten. En je mocht ook niet in je neus peuteren.

Belangrijke gasten mochten het zoutvaatje gebruiken, armere gasten moesten hun eigen zout mee nemen. 

Recept voor 13e eeuws tafelwater om je handen mee te wassen :

• 2 liter water
• 15 blaadjes salie
• Kook dit met schil van ‘portughal’ (sinaasappel schillen)
• Zeef het water en gebruik het

Je mocht ook de andere gasten niet uitschelden. Bovendien moest je netjes gekleed gaan, en zéker niet in je oude kloffie aan tafel gaan zitten.

Gulzigheid was één van de zeven doodzonden in de 13e eeuw

Vraatzucht was een doodzonde, het werd in de hel bestraft. Gulzigheid en ongemanierdheid waren voor de boeren, en de edelen

moesten zich er verre van houden. Het belangrijkste aan een Middeleeuwse tafel waren gulzigheid en ongemanierdheid.

Het was onbeschoft om méér te eten dan nodig was. Als je goede manieren had, dan nam je kleine hapjes van de schalen op de tafel. Moest je langzaam eten. En de lekkerste hapjes éérst aan je tafelgenoten aanbieden.

Met een volle mond spreken of iemand in zijn verhaal onderbreken waren uitingen van slechte manieren. Hard praten en veel gebaren getuigden ook van slechte manieren.

Je mocht ook niet dronken worden, aan tafel. Dit is omdat dronken mensen hun goede manieren al snel vergeten. Dus moest je matig met alcohol zijn, als je jezelf als ‘goed gemanierd’ wou beschouwen.

En we wensen iedereen een :

..”Liefdevol Kerstfeest  en een Goed, Gezellig en vooral Gezond 2022″..

Tot het volgende jaar, met een hartelijke groet van Tieneke

Bronnen :

1. https://de.wikisource.org/wiki/Das_Buoch_von_guoter_Spise
2. https://www.historicusindekeuken.nl/2021/05/28/het-gebruik-van-islamitische-ingredienten-in-de-europese-late-middeleeuwen/
3. https://nl.wikipedia.org/wiki/Middeleeuwse_kookkunst

Zoekt u de beste curcumine en/of kurkuma ? Ik, persoonlijk, beveel u de kurkuma specialist aan. Een webshop met specialistische kennis en veelzijdige kurkuma producten. Hun producten zijn vrij van zware metalen zoals lood chromaat, vrij van genetische manipulatie, ethyleen oxide vrij . Niet bestraald, GMO vrij, gecertificeerd halal en kosher, BSE/TSE vrij ! Zij zijn de nummer ÉÉN in kurkuma. Met goede Know-How, en kennis van het product. Met liefde en zorgvuldige controle voor al hun kurkuma. En met zorg uitgekozen supplementen. Zó kan het ook ! 

Disclaimer : Raadpleeg bij twijfel altijd een arts. Samensteller doet geen claims over diagnose, behandeling, genezing of ziektepreventie. De inhoud van dit artikel is uitsluitend bedoeld voor informatieve doeleinden. Houd er rekening mee dat de inhoud van dit artikel nog niets is geëvalueerd door medisch deskundigen. Geen van deze informatie dient te worden opgevat als medisch advies.  Raadpleeg daarom altijd een medisch gespecialiseerd/gekwalificeerd arts met kennis van natuurlijke supplementen voor aanvang van gebruik van natuurvoeding, voedingsadviezen en/of voeding of natuurlijke supplementen.