Als er iets in de wereld bestaat dat bijna iedereen wel lust, dan is dat patat friet. Kijk maar eens in de diepvries bak van een supermarkt. Dat ligt voor de helft vol met ingevroren frietjes. Even zin in wat lekkers ? Een frietje met een klodder mayonaise gaat er altijd wel in. We vinden frietjes bij een maaltijd een traktatie op zich. Maar wat is friet eigenlijk ? Waar komt het vandaan, en is patat friet eigenlijk een ‘nieuw recept’ ? Of kenden onze voorouders ook al frietjes ? Waarom zijn kinderen zo gek op frietjes ?  Wist u dat er vele tientallen recepten met friet zijn ? En evenzovele sausjes ? En wij als volwassenen trouwens ook ! Wat is de magie van friet ? En hoe gezond is friet eigenlijk ? Hier vind je een leuk artikel over patat friet.

Waar komt de patat friet vandaan ? De geschiedenis van ons bakje patat.

Frietjes komen, van oorsprong, van het Iberische schiereiland. Tussen Spanje en Portugal. Rond het jaar 1550 is er een

schilderij gemaakt waarop de mystica ‘Teresa van Avila’ aardappelstukjes frituurt in een steelpannetje. Zij was op het idee gekomen om aardappelen te schillen en te snijden en in olie te bakken.

Zij was de eerste persoon die een frietje heeft gegeten.

De Belgen en de Fransen moeten dit vroeger ook erg lekker hebben gevonden. In Frankrijk heeft een ‘friture’ op de Pont Neuf gestaan. Dit was rond het jaar 1650.

Ze noemden het “pommes frites”. Via Frankrijk is de friet ook door onze zuiderburen ontdekt. In 1680 is de geschiedenis van de friet in België begonnen.

In België was er een gewoonte om in de rivieren kleine visjes te vangen en te bakken in olie. Maar in de winter was dit niet mogelijk, vanwege gevaarlijke stromingen of ijs. Dus sneed men stukjes aardappel in de vorm van visjes en bakten deze in olie. Belgen zijn gek op friet.

In België noemen ze patat “frieten”. Een écht Belgisch “frietkot” is een frietkraam of patatkraam waar met name frieten verkocht worden. Het oudste frietkot van België dateert waarschijnlijk uit ca 1842.

De reis naar Nederland heeft toen nog éven geduurd. De eerste meldingen van een patatje zijn rond het jaar 1846. Ze noemden het vanaf het begin ‘patat friet’.  Er is een oud Amsterdams krantenbericht van 29 november 1846.

Er stond in de krant “Binnenlandse Berigten” geschreven :

..”…voor zeker huis op den Nieuwendijk alhier, zag men gisteren een gansch eigenaardig schouwspel. Eene aankondiging dat aldaar gratis gebraden aardappelen, naar eene Fransche wijze bereid, zouden verkrijgbaar zijn, had honderden derwaarts gelokt. Die op gastronomische wieken er heen stroomden en beladen met de edele aardvrucht terugkeerden. Dat de GAMIN van Amsterdam, zich zulk eene schoone gelegenheid in allen deele wist ten nutte te maken, en dat het aan koddige tooneelen niet ontbrak, zal geene vermelding behoeven..”..  

In Duitsland zijn de eerste beschrijvingen van “pommes” uit 1882. Daar noemen ze nog steeds een patatje nog steeds ‘pommes’. En werden in München verkocht met biefstuk.

In Amerika en Engeland noemt men de friet ‘french fries’. Wat zoveel als ‘frans gebakken’ betekende. Er was eens een steenrijke man, Vanderbilt geheten, die de friet te dik vond. De kok nam ze mee terug naar de keuken, sneed ze in flinterdunne schijfjes en dompelde ze opnieuw in kokende olie en noemde ze ‘potato chips’. Wat zoveel als ‘aardappel spaanders’ betekende.

Jarenlang zijn de frietjes in een puntzakje verkocht. Dat was omdat het papier makkelijk af te scheuren was, zodat je geen vieze vingers kreeg. In Engeland werd friet geserveerd in een oude krant. Hier werd dit traditioneel met vis geserveerd, “Fish and Chips”. In een oude krant gerold.

Verschillende soorten Patat

Er zijn, door alle jaren heen, verschillende soorten friet bedacht. In ons Groninger land is de “Ras Patat” populair. Het is een soort friet die gemaakt is van aardappel puree. Het is mijn favoriet.

De zogenaamde Marktpatat is niet in vet gebakken, maar wordt altijd in olie gebakken. Dat geeft mooie friet, die minder vet is. En is iets gezonder. 

Franse allumettes zijn hele dunne frietjes, die maar één keer gebakken zijn.

Traditioneel werden er eerst alleen bintjes voor de friet gebruikt. Leuk weetje ? Dit aardappelras Bintje is vernoemd naar een meisje uit de klas van een Friese onderwijzer. Deze onderwijzer was bezeten van aardappelen en experimenteerde met verschillende rassen. Één van die rassen is wereldberoemd geworden, en zeer geschikt voor friet. Het meisje heette Bintje Jansma.

Frietje Mét ? Frietje met wát ?

Het frietje met mayonaise is een traditionele snack. Maar als je nu eens kijkt naar de verschillende soorten sauzen die je bij je frietje kunt bestellen, dan zijn die er te kust en te keur. Vroeger, in Groningen, was er een cafetaria waar men, ná een uitgaansnacht in de rij stond voor een “Patatje met Brander mayonaise”. We waren er gék op. Het heeft me járen gekost om deze ‘recept code te kraken’. Na vele jaren heb ik eens een theelepel Maggi door een klein bakje mayonaise gemengd. Bingo !

Paar noemen ?          

• Patatje Mét : patat met mayonaise
  
  

  Patat ? Patatje met wat je maar lust,..                                                                                        

• Patatje Gravy : patat met azijnsaus
• Patatje Oorlog : patat met pindasaus, uien en mayonaise       
• Patatje Pinda : patat met saté saus
• Patatje Halfom : patat met piccalilly en mayonaise
• Patatje Samurai : patat met mayonaise en scherpe sambal
• Patatje Speciaal : patat met mayonaise, currysaus en uiensnippers
• Patat Joppie : patat met uiensaus
• Patatje Ala : patat met zuurvlees
• Patatje Waterfiets : patat en frikandel met mayonaise, currysaus en uitjes
• Patatje Pita : Patat met shoarma, groenten en knoflooksaus
• Patatje Kapsalon : Patat, kebab, kaas met sambal of knoflooksaus

Hoe gezond is patat friet ? (Hoe voorkom ik acylamide vorming tijdens het frituren van frietjes)

Eigenlijk is er niet veel mis met het eten van aardappelen. Het probleem zit hem in het frituren in kokend hete olie. Dat lekker knapperige van het frietje komt van de manier van bereiden. Dit gebeurt tijdens het bruin bakken. Dit vormt een schadelijke stof, deze stof heet “Acrylamide”.

Het is een chemische reactie die ontstaat tussen suikers en aminozuren onder invloed van hitte. Het zijn deze suikers die de vorming van acrylamide bepalen. Je kunt het vermijden door een paar punten te kennen.

Zodat je zo weinig mogelijk van deze stof binnen krijg, het is een gevaarlijke en kankerverwekkende stof. Hoe zwarter je voeding, hoe gevaarlijker. Ik had vroeger een kennis, die ‘bakte’ geen pannenkoeken, ze ‘cremeerde’ ze. Ze kwamen zwart uit de pan, zoiets moet je nooit opeten ! En erg donkere friet dus ook niet. Wat kun je eraan doen ?

1. Kies de juiste aardappel.

Kies een aardappel met een hoog zetmeel gehalte en een laag suikergehalte. De hoogte van de suikergraad bepaalt de hoeveelheid acrylamide vorming. Bintjes zijn goed, maar de aardappelrassen Agria, Challenger, Felsina, Innovator, Premiére, Ukema en Victoria zijn ook prima om te gebruiken.

2. Bewaar de friet aardappelen niet te koud en maak ze ‘frituur klaar’

Aardappelen, waar je frietjes van wilt maken, mag je niet te koud bewaren. Dit is omdat er dan te veel suikers gevormd worden. Frietjes met veel suiker kleuren tijdens het frituren donkerbruin. Je kunt het suikergehalte verminderen door de frietjes éven in heet water te koken. Ongeveer 2 minuten. Daarna spoel je ze af en droog ze met een schone theedoek.

Ook kun  je de vorming van acrylamide voorkomen door de rauwe aardappel éven in heet zout water met een scheutje azijn te leggen. Dit heeft als bijkomend voordeel dat de friet krokanter wordt, zónder de slechte acrylamide vorming. Het zout onttrekt het suikervocht aan de aardappel. Dit ken je eventueel al úren van tevoren doen.

Je frietjes kleuren dan niet meer bruin door het verbrande suiker.

3. De temperatuur van de frituurpan

Ook een zeer belangrijk punt. Hoe heter de frituurpan, hoe meer acrylamide. De beste temperatuur is 180 grdn. Maar er zijn erg veel frituurpannen die een slecht werkende thermostaat hebben. Dus dat zegt niet veel, als je hem op 180 grdn zet, kan het vet of olie wel 220 grdn heet zijn.

4. Dierlijk frituurvet (vaste vorm)

Vroeger werden de frietjes gebakken in ossenwit. Dit was gezuiverd rundvet. Het was te duur voor de ‘frietkraam’ en het kreeg een slechte naam, doordat er verschillende vetten gemengd werden. Zoals met rundvet en (het zeldzame voorkomende) paardenvet. Bovendien was het moeilijker om de frituurpan schoon te krijgen. Toch had dit vet één voordeel, het bevatte géén transvetten.

5. Plantaardig frituurvet (vaste vorm)

Dit zijn vaak samengestelde vetten, en dan van lage prijzen. Ze worden veel in de voedingsindustrie gebruikt. Bijvoorbeeld voor goedkope voorgebakken diepvriesfriet. Het hoofdbestanddeel bestaat uit verschillende plantaardige oliën en vetten, die op een chemische manier gehard worden. Het heeft een redelijk goede naam, maar bestaat voornamelijk uit transvetten, en is eigenlijk niet zo gezond.

Een uitzondering is ontgeurde kokosvet. Dit is vooral  verzadigd vet, maar bevat géén transvetten.

6. Plantaardige frituurolie (vloeibare vorm)

Niet álle olie is geschikt om in te frituren, want een belangrijk punt is dat het rookpunt van de olie hóger moet liggen dan de baktemperatuur van 180 grdn. En de smaak die het aan de friet geeft is ook een belangrijk punt. Goed te gebruiken zijn :

• Zonnebloemolie
• Raapzaadolie
• Sojaolie
• Palmolie
• Olijfolie (gewone olijfolie of ‘vierge’)

Neem géén ‘extra vierge’ olijfolie, daar kunnen schadelijke stoffen bij vrijkomen als je het te heet maakt. Plantaardige frituurolie bevat deels gezonder ‘onverzadigd vet’ en weinig transvet.

Waarom zijn kinderen zo gek op een patatje  ?

De combinatie van “vet en zout” én “vet en suiker” zijn combinaties waar kinderen (en ook volwassenen) gék op zijn. Dit trekt iedereen, ook kinderen. De patat is knapperig zout en vet. De mayonaise is dik romig, zoet en vet. Hoe kan een kind dáár ‘nee’ tegen zeggen.

Weet je, de smaak van kinderen is verfijnder als die van volwassenen. Ik heb het eens opgezocht, men legt uit dat het te maken heeft met ons DNA: “In ons DNA staat beschreven hoe onze eiwitten worden opgebouwd. Onze eiwitten

bepalen een hoop, onder andere ook wat we proeven en ruiken.”

Mensen delen een hoop DNA met elkaar, maar er zijn altijd individuele verschillen. We hebben zes miljard genen en die kleine verschillen zorgen voor al die verschillende mensen. Het ligt aan één gen, als kinderen iets sterker of minder sterk proeven en hoe hun smaakbeleving is.  

En als kinderen iets krijgen wat een beetje knapperig is, lékker “zout met zoet en vet” als combinatie, dan zijn ze helemaal happy. En zal de stap naar de smaken “bitter”, “zuur” “wrang” en “scherp” extra moeilijk worden.

En krijg je krijsende kinderen die steeds minder lusten. Hoe wil je een kind uitleggen dat iets niet ‘gezond’ is. En ouders die uit pure wanhoop de regel ‘liever smullen, dan brullen’ gaan hanteren. Maar dat is ook de bedoeling van de voedingsindustrie. En hoe voorkom je dat ? Door ze eenvoudig zulke dingen NIET te geven en NIET te kopen.

Koop voor kinderen niet te vaak patat friet. Ze raken ronduit aan verslaafd aan de smaak ! En geef het zéker niet thuis, als avond maaltijd. Is mijn advies als ‘kookjuf’.

Hoe maak je een frituurpan het beste schoon ?

Tegenwoordig kun je frietjes klaarmaken in een airfryer, in de oven en zelfs in een magnetron. Maar er zijn nog veel mensen die de frietjes simpel in de ‘ouderwetse frituur’ bakken. Als je verse aardappelfrietjes zélf wil bakken, kun je dat het beste in 2 maal doen. De eerste ronde gaat in 145 grdn en duurt ca 5 a 6 minuten. Dit is om het vocht eruit te krijgen. Daarna laat je de frietjes ongeveer een half uurtje rusten.

Dan kun je ze afbakken in ca 180 grdn heet frituurvet. En krijgen ze een mooie goudgele kleur.

Natuurlijk heb je ook voorgebakken frietjes, dan hoef je ze niet vóór te bakken. En met ovenfrietjes hoeft dit ook niet.

• Warm schoonmaken van de frituurpan zonder vet

Als je de frituurpan liever warm schoonmaakt, kies dan voor natuurazijn. Vul hiermee de lege frituurpan. Zet dan het apparaat áán en breng de azijn aan de kook. Doe WÉL de ramen open, kokende azijn kan irriteren. Schakel dan de frituurpan weer uit en laat alles afkoelen. PAS OP voor brandwonden. Het kan nog heet zijn. Giet de afgekoelde azijn eruit en doe het weg.

Verwijder de vetresten op de wanden met gewone afwasmiddel. Spoel het goed schoon en droog het met keukenpapier.

• Koud schoonmaken van de frituurpan zonder vet

Dan kun je het beste bloem gebruiken. Strooi een flinke hoeveelheid bloem op de bodem en wanden van de frituurpan. Dit neemt het vet op. Laat het rustig 1 a 2 uren inwerken.

Verwijder de rest met keukenpapier. Herhaal dit indien het nodig is. Neem het daarna af met een spons, die je in warm zeepsop hebt gedrenkt. Spoel het af met schoon water en maak het droog met keukenpapier.

Maar friet uit de airfryer is toch wel gezonder ?

Friet is friet en een snack is een snack. Zeker de diepgevroren friet en snacks zijn vaak al voorgebakken, dus al bereid met vet. Ze zijn als het waren al dichtgeschroeid, waardoor er niets meer in of uit kan. Verschillende vitaminen en mineralen zal je er niet veel in tegen komen.

Een gefrituurde kroket bevat bijvoorbeeld dezelfde hoeveelheid vetten en andere voedingsstoffen dan een niet gefrituurde kroket. Vers gesneden frites of de kant en klare uit de diepvries, zijn net zoals de snacks, ook voorgebakken in de fabrieks frituurapparatuur.

En het is niet alleen het vet, en de acrylamide, maar er zijn eveneens weinig verse vitamientjes te vinden in voorgebakken frietjes uit de airfryer. Het beste kun je het maken van verse aardappel, in schijfjes of in reepjes. Wat je maar wilt. 

Verse Friet uit de airfryer zelf maken: Voor 2 personen : Als je friet van verse aardappel wilt maken, neem dan vers geschilde aardappelen. Ongeveer 4 a 5 redelijk dikke aardappelen per keer. Was ze eerst even goed. Snij ze in plakken van ca 1/2e cm dik. Doe ze in een schaal. Giet er wat olijfolie over en een beetje zout. Even schudden.

En dan doe ik een laag folie onderin de airfryer. Doe de frietjes erin, en zet het éérst op 180 grdn om het op te warmen. Ongeveer 6 minuten. Daarna zet ikzelf de temperatuur op 160 grdn voor 30 minuten. En ik schud ze regelmatig even óm ! 

Na 30 minuten kijk ik even en zet de airfryer weer op ca 180 grdn en nog 5 a 7 minuten extra bakken. Hou het gewoon zelf in de gaten. Ze mogen niet zwart geblakerd zijn, maar knapperig en licht bruin. En lekker ! Eventueel kun je er een takje rozemarijn in leggen. Nóg lekkerder ! 

Is er een alternatief voor friet ?

Ja, dat is er. Ik denk dat iedereen wel gék is op friet. Alhoewel ik de mayonaise even lekker vind. Maar ik eet het allebei niet veel. Ongeveer 1 maal per half jaar.  En heb mijn oude frituurpan weg gegeven.

Soms, als we eens uit eten gaan, en er komen frietjes op de tafel, dan verheug ik me. Oh, héérlijk. Friet met mayonaise. En zo blijft het een traktatie.

Thuis maak ik ook frietjes, maar dan van groenten en bak ze in olijfolie met specerijen. Het lekkerste zijn de knolselderij frietjes. Maar pompoen frietjes zijn ook een traktatie. Frietjes van zoete aardappels,… Mmmm.

Beetje olijfolie in een grote koekenpan, doe er de in ‘frietjes’ gesneden reepjes in. Beetje zout en peper erover. En dan wat lekkere specerijen mengsels erover. Of een mix ervan. (Die kun je kopen, maar ik geef je een paar recepten om ze zelf te maken)

Deksel op de pan, en rustig laten bakken. Even omdraaien. Prik er met een vork in om te kijken of ze gaar zijn. Leg ze dan even op keukenpapier, om het vet eruit te laten lekken. Beetje citroensap erbij. Jammie,… Oh, frietjes van rode biet zijn ook erg lekker.

Specerijenmengsels die je zelf kunt maken :

• Japans Zevenkruidenpoeder. 
• Chaat Massala 
• Garam Massala 
• Thais Kerriepoeder 
• Chinees vijfkruiden poeder .
• Berbere
• Ras el Hanout 
• Dukkah’s

Met een hartelijke groet van Tieneke 

Zoekt u de beste zuivere curcumine c3 en/of kurkuma longa ?  Ik, persoonlijk, beveel u de kurkuma specialist aan. Deze heeft uitstekende kurkuma in huis, van hoge kwaliteit voor een lage prijs. Met goede Know-How, en kennis van het product. Met liefde en zorgvuldige controle voor al hun kurkuma. En met zorg uitgekozen supplementen. Ethyleen Oxide vrij, Niet bestraald, GMO vrij, gecertificeerd halal en kosher, BSE/TSE vrij ! 

De NUMMER 1 in kurkuma en andere ayurvedische producten. 

Disclaimer : Raadpleeg bij twijfel altijd een arts. Samensteller doet geen claims over diagnose, behandeling, genezing of ziektepreventie. De inhoud van dit artikel is uitsluitend bedoeld voor informatieve doeleinden. Houd er rekening mee dat de inhoud van dit artikel nog niets is geëvalueerd door medisch deskundigen. Geen van deze informatie dient te worden opgevat als medisch advies.  Raadpleeg daarom altijd een medisch gespecialiseerd/gekwalificeerd arts met kennis van natuurlijke supplementen voor aanvang van gebruik van natuurvoeding, voedingsadviezen en/of voeding of natuurlijke supplementen.