De ziekte van Crohn is een darmziekte. Bij deze ziekte ontstaan er ontstoken plekjes en zweren in de darmwand. Crohn kan in het hele spijsverterings kanaal zitten, dus van mond tot anus. Maar meestal zit het in het laatste deel van de dunne darm en het eerste deel van de dikke darm. De ziekte wordt als chronisch beschouwd, en de ontstekingen komen regelmatig terug. Kunt u zelf iets bijdragen aan een betere levenskwaliteit ? Zijn er mogelijkheden tot pijnverlichting ? Zijn er alternatieve mogelijkheden ? Hier vindt u een zeer uitgebreid en goed informatief artikel over de vraag of kurkuma invloed heeft op de ziekte van Crohn, Colitis ulcerosa en IBD.

Crohn lijkt veel op een andere ziekte, waarbij de darm ontstoken is, deze heet colitis ulcerosa. Een verschil is dat de ontstoken plekken bij Crohn soms veel dieper in de darmwand zitten. Ook de plaats van de ontstekingen verschilt. Bij Crohn kunnen de ontstekingen in het hele spijsverteringskanaal zitten, bij colitis ulcerosa alleen in de dikke darm.

Ook een naam voor de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa samen is “Inflammatory Bowel Disease” oftewel IBD. De ziekte van Crohn is naar zijn ontdekker genoemd. De Amerikaanse arts Burill Bernard Crohn. Deze arts schreef in 1932 al over deze ziekte.  De naam die deze arts aan de ziekte gaf was ‘ileitis regionalis’.  Daarmee gaf hij aan dat het ging om een plaatselijke ontsteking. Een deel van de dunne darm wordt in het Latijns ‘ileum’ genoemd. Later werd de naam veranderd in ‘ziekte van Crohn’. Als erkenning voor het werk dat deze arts heeft gedaan om meer inzicht in deze ziekte te krijgen.

Wat zijn de oorzaken en symptomen van de ziekte van Crohn ?

De symptomen zijn onder meer waterige of bloedige diarree, koorts, buikpijn en geen zin in eten. En daardoor gewichtsverlies, omdat de darm niet alle vereiste voedingsstoffen opneemt.

Er zijn eigenlijk geen specifieke oorzaken bij de ziekte van Crohn te noemen, hoewel er wel wordt vermoed dat een defect immuunsysteem vaak de oorzaak is. Ook erfelijkheidsfactoren, voeding die rijk is aan verzadigd vet en suiker, weinig groenten en fruit kunnen een oorzaak zijn. Opvallend is dat mensen met een Europese of Joodse achtergrond gevoeliger zijn voor de ziekte van Crohn.

Men vermoedt dat er geen genezing is voor deze ziekte, maar met goede voeding, medicijnen en alternatieve remedies kan men waarschijnlijk een heel eind komen voor een betere levenskwaliteit.

In de oude ayurvedische natuurgeneeskunde werd kurkuma vaak gebruikt ter voorkoming van en behandeling van ontstekings ziekten, waar de ziekte van Crohn er een van is. Nu vermoedt men, na veel onderzoek, dat de curcuminoïden uit de kurkuma de gezondheidsvoordelen zouden kunnen bewerkstelligen. Hier zou het actieve ingrediënt curcumine kunnen helpen (1). Het is ondertussen wel bewezen dat curcuminoïden uitstekende eigenschappen bezitten.

Hoe zit dat met kurkuma en de ziekte van Crohn ?

Kurkuma zou op vele verschillende manieren kunnen helpen bij deze ziekte. Omdat kurkuma is een van de beste natuurlijke ontstekingenremmende- en pijnstillende middelen is en kan zo helpen bij het verminderen van ontstekingen en pijn.

De antioxiderende werking van deze natuurlijke stof  helpt de darmcellen die beschadigd zijn, en de antimicrobiële aard van kurkuma helpt infecties in het maag- en darmkanaal voorkomen.

Kan kurkuma en/of curcumine helpen bij het verminderen van ontstekingen bij Crohn ? Zo, ja Hoe werkt dit ?

Darmaandoeningen, gepaard gaande met ontstekingen, hebben vaak als oorzaak het begin van één ontsteking in het spijsverteringskanaal. Soms, in ernstige gevallen, kan de ontsteking zich uitbreiden naar andere lichaamsdelen. Zoals de huid, ogen, gewrichten enz. Het gehele ontstekingsmechanisme zit zeer ingewikkeld in elkaar, en heeft verschillende componenten.

Deze werkingsmechanismen zijn onze immuun cellen, verschillende eiwitwerkingen, enzymwerkingen en transcriptiefactoren (dit is een eiwit dat genen controleert. In reactie op signalen van binnen en buiten cellen hechten transcriptiefactoren zich aan het DNA waardoor specifieke genen meer of minder geactiveerd worden, en waardoor deze meer of minder van het overeenkomende eiwit produceren).

En er gebeurt nog iets, er is een stof Nucleaire Factor Kappa-b geheten. Dit is een stof die ons lichaam ingeschakeld wordt om zich te beschermen tegen infecties, verwondingen en schadelijke stoffen. Maar als deze verdedigingsstof niet tijdig afgeremd wordt, kan deze zelfde stof ernstige schade in het lichaam aanrichten. Namelijk als het lichaam te veel of te weinig van deze stof aanmaakt kan dat leiden tot een hele reeks van ziekten. Daarbij zijn artritis te noemen, maar ook astma, de ziekte van Crohn en MS zijn erbij te noemen. Curcumine zet een stevige rem op deze NF-Kb en de daarop volgende ontsteking (4). Dit kan dus eventueel ingezet worden voor een behandeling van IBD.

Er zijn meer van deze stoffen, TNF-a is er ook een van.(5). TNF betekent Tumor Necrosis Factor. Dit is een stofje dat door witte bloedcellen wordt gemaakt en een belangrijke rol speelt in het ontstekingsproces. Er zijn verschillende medicijnen ontwikkeld die TNF wegvangen uit het lichaam en daardoor de werking van TNF blokkeren. Hierdoor kunnen de ontstekingen in het lichaam verminderen. TNF blokkers worden onder andere voorgeschreven bij jeugdreuma, uveitis, ziekte van Crohn, colitis ulcerosa. Echter curcumine wordt erom geroemd om op natuurlijke wijze hier ook een flinke rem op de TNF te zetten.

Zo kunnen we nog wel even doorgaan, omdat curcumine een heel breed inzetbaar spectrum bezit.  Prostaglandinen zijn een werkzame hormoonachtige stof met veel goede werkingen, maar als ons lichaam er te veel van aan maakt, dat beginnen er ontstekingen. En deze prostaglandinen kunnen darmontstekingen veroorzaken.

Bovendien onderdrukt kurkuma/curcumine de productie en het functioneren van verschillende enzymen. Zoals fosfolipase (een enzym in de darmbacteriën), collagenase (een enzym die de wateropname van collageen versnelt), elastase (breekt voedings eiwitten af, die zorgen voor de vertering), en ook hyaluronidase (Enzym dat hyaluronzuur afbreekt, waardoor de verbinding tussen de cellen losser wordt), zijn stoffen die een vitale rol spelen bij het veroorzaken van ontstekingen (6). En ook werkt curcumine sterker, qua ontstekingenremmende eigenschappen dan andere NSAID’s, zoals ibuprofen en aspirine.

Deze NSAID’s hebben niet alleen bijwerkingen, maar zijn soms ook de aanleiding en ontwikkeling ( dus soms ook verslechtering) van de ziekte van Crohn.

Bovendien beschermt curcumine het darmvlies tegen verwonding (8) en vermindert het het risico op diarree, dit als het vóór het optreden van IBD’s wordt gegeven. Curcumine zou dus ook kunnen voorkomen dat IBD’s optreden.

Een onderzoek, gepubliceerd in het “Journal of Gastrointestinal- en Lever ziekten”, meldt dat essentiële oliën van curcumine en venkel, vanwege hun ontstekingenremmende eigenschappen, helpen bij de behandeling van darmaandoeningen zoals IBD en de spijsvertering verbeteren. Ze verbeteren het welzijn van de patiënten door hun symptomen en buikpijn (9) te verlichten.

Deze eigenschappen zijn bestudeerd via onderzoeken, deze zijn gedaan door iets van het slijmvlies weg te nemen. En dit slijmvlies te behandelen met curcumine. Er waren duidelijke aanwijzingen dat curcumine de ontstekings mechanismen beïnvloedde. (10). En hoop bood voor mensen met Crohn.

Kurkuma heeft een vluchtige oliefractie, deze heeft ontstekingen remmende voordelen. Deze pure kurkuma olie kan soms zelfs sterker werken dan de curcumine. Er is zelfs een zuivere curcumine c3 olie ‘bioactief’ verkrijgbaar. Zacht en zonder peper extracten .

KORTOM : Kurkuma is nuttig bij het verminderen van ontstekingen in het maag- en darmkanaal bij patiënten van de ziekte van Crohn. Het remt ontsteking opwekkende mediatoren.

De voordelen van kurkuma bij pijnverlichting voor Crohn patiënten

Buikpijn en kramp zijn veel voorkomende symptomen van de ziekte van Crohn. Het beschadigde deel van het darmslijmlaag en de ontstekingen leiden tot buikpijn, ongemak en verlagen de levenskwaliteit van de patiënt.

Curcumine, een actief bestanddeel in kurkuma, heeft pijnbestrijdende (11) eigenschappen. Deze pijnbestrijdende eigenschappen zijn onderzocht in verschillende soorten medische aandoeningen. In verschillende diermodellen is aangetoond dat het de pijn remt die ontstaat als gevolg van een ontsteking. Zoals in het geval van Crohn. Nu kan er ook pijnstillende medicatie aan patiënten gegeven worden, maar de bijwerkingen hiervan lijken soms op de klachten die een Crohn patiënt heeft. En verzachten niet altijd, maar,  in sommige gevallen, verergeren de klachten zich zelfs.

In plaats daarvan kan de patiënt ook zelf kiezen voor een natuurlijke pijnstilling werking. Van curcumine kan gezegd worden dat het even effectief is als diclofenac, een veel gebruikte pijnstiller.

In verschillende onderzoeken is ook ontdekt dat curcumine de giftigheid van paracetamol kan verminderen. Deze laatste is ook een pijnstiller. Het helpt dus bij het beschermen van de lichaamscellen tegen de toxische eigenschappen van andere pijnstillende middelen (12).

In een onderzoek met 207 geschikte vrijwilligers met symptomen van IBD werd dagelijks 1 of 2 gestandariseerde  curcumine gegeven, dit gedurende 8 weken.  Na deze periode werd geconstateerd dat er een significante verbetering van de symptomen was. Dit bij zowel bij de 1 alsook bij de 2 capsules groepen. De uitslag van het onderzoek dat er een vermindering van 22 % (1 capsule) en 25 % (2 capsules) was, in pijn en lichamelijk ongemak. Er was een verbetering van de darm en ongeveer 60% van alle behandelde proefpersonen vonden dat hun symptomen na de behandeling met curcumine verbeterd waren. Dit toont aan dat kurkuma de symptomen van IBD, zoals je Crohn zou kunnen zien, zou kunnen verminderen. Het zou goed zijn dat er meer placebo gerichte onderzoeken werden vereist (13).

In een klein onderzoek onder een paar patiënten met Crohn, werd gevonden dat wanneer ongeveer :

• 360 mg curcumine, 3 maal per dag, gedurende 1 maand, en daarna
• 360 mg, gedurende 4 maal per dag, gedurende 2 maanden

kregen toegediend, hun conditie vooruitging. Natuurlijk kunt u een dergelijk experiment het beste onder toezicht van een natuurgeneeskundig arts laten doen. Dit kunt u niet zomaar direct nemen, bij een dergelijke ziekte. Er is een opbouwperiode nodig.

KORTOM : Kurkuma en/of curcumine zouden kunnen helpen bij het behandelen van de buikpijn, het is net zo goed als pijnstillende medicijnen en helpt ook tegen de giftigheid van pijnstillende medicijnen in het lichaam. 

Kurkuma bezit krachtige antioxidante eigenschappen

Ons lichaam heeft antioxidanten nodig, dit om de gifstoffen en schadelijke stoffen te bestrijden. Ons lichaam produceert de vrije radicalen én reactieve zuurstofsoorten als bij producten van verschillende biochemische reacties. Deze vrije radicalen kunnen lichaamscellen en –weefsels aantasten. Een golf van vrije radicalen maakt oxidatieve stress in het lichaam aan, deze beschadigt weefsels en ook jaagt het ziekten, zoals kanker,  aan.

Onze darmen bevatten microben, voedseldeeltjes en enzymen. Dit zijn plaatsen voor het aanmaken van vrije radicalen. En, als laatste, worden deze vrije radicalen ook weer geproduceerd als gevolg van ontstekings- en herstelprocessen in ons lichaam.

Echter wanneer deze ontstekingen van de ingewanden optreden bij de ziekte van Crohn, worden reactieve zuurstof soorten aangemaakt. En deze kunnen de darmcellen en de slijmvlies laag van de darmwand nog verder beschadigen.

De curcuminoïden uit de kurkuma hebben antioxiderende eigenschappen (14) die kunnen helpen bij het beschermen van de darmcellen (15) tegen schade en letsel die veroorzaakt wordt door oxidatieve stress.

IBD wordt dus gekenmerkt door deze oxidatieve stress en de aanwezigheid van  en de aanwezigheid van ontstekings enzymen. In een dieronderzoek bij muizen kregen ze 50 mg curcumine per kg lichaamsgewicht gedurende 10 dagen en leden ze minder pijn en kregen minder diarree. Hogere dosis curcuminoïden had een vergelijkbaar effect.

Ook nam de lipideperoxidatie (lipide peroxidatie is grotendeels  het gevolg van vrije radicaal reacties met meervoudig onverzadigde vetzuren in biologische membranen  ) af. Evenals de verlaagde serineprotease activiteit, dit zijn enzymen. Deze bevindingen suggereren dat curcumine een uitstekende behandelings mogelijkheid (16) zou kunnen zijn, voor zowel IBD als ook de ziekte van Crohn.

In twee onderzoeken met 99 patiënten werd een combinatie van reguliere therapie met de middelen mesalamine, corticosteroïden of sulfasalazine gegeven met curcumine erbij. Er was een significante verbetering van de symptomen. Sommige patiënten konden hun dosering van corticosteroïden verminderen en anderen stopten helemaal met het gebruik hiervan. Dit toont aan dat kurkuma/curcumine een veilig en goedkoper alternatief voor IBD en de ziekte van Crohn zou kunnen zijn.

KORTOM : Antioxidanten in kurkuma (de curcuminoïden) beschermen de darmcellen tegen schade en letsel en verlichten de symptomen van de ziekte van Crohn.

Kurkuma heeft een antimicrobiële aard

De menselijke darm bevat heel veel bacteriën die ons helpen bij het spijsverterings proces. Het bedraagt ca 1 kilo qua gewicht. Deze bacterie kolonie is keurig in evenwicht. Mocht dit evenwicht verstoord raken, dan kan dit infecties veroorzaken en een immuunreactie veroorzaken. Dan komt men van het ene proces in het andere terecht, en dat kan leiden tot de ziekte van Crohn. Bij deze ziekte zijn de abcessen en de scheurtjes in het darmweefsel weer mogelijke locaties van infecties.

Curcumine, aanwezig in kurkuma, heeft een antibacteriële werking (17), en werkt tegen verschillende stammen ziekteverwekkende bacteriën (18), zoals E. Coli, H. Pylori, en Staphylococcus aureus. En zodoende kan curcumine gunstig werken bij het voorkomen van immuunreacties en infecties in de darmen en het behouden van een gezonde darmflora.

KORTOM : Curcumine kan de bacteriën in de darmen helpen, daarmee bedoelt men de bacteriën die een immuunreactie kunnen veroorzaken. En helpen daarmee infecties in het maag- en darmkanaal te voorkomen.

Kurkuma kan helpen bij de behandeling van ontstoken darmzweertjes

Soms zijn de ontstekingen in de darmen zo ernstig, dat dit leidt tot de ontwikkeling van zweren in de maag en de darmen. Dit gebeurt als het darmslijmvlies minder gezond wordt als gevolg van een bacterie infectie. Maar ook kan dit gebeuren bij het gebruik van sterke pijnstillers. (NSAID’s).

Doordat de ontstekingen, door kurkuma geremd zouden kunnen worden, evenals de bacteriële infecties en de maagzuur afscheiding laat curcumine een anti-maagzweer effect zien. Daarmee voorkomt curcumine celschade en de ontwikkeling van de ziekte van Crohn. In een oinderzoek (19) kregen patiënten met een maagzweer vijfmaal per dag één 600 mg capsule met kurkuma. Deze hoeveelheid was werkzaam en succesvol in het behandelen van maagzweren bij de patiënten.

Dit was tweeledig, sommige patiënten zagen na ca vier weken positieve resultaten, en anderen meldden dat er na  8 a 12 weken gebruik geen maagzweren meer waren.

KORTOM : Kurkuma werkt gunstig bij de behandeling van zweren en ontstekingen, die optreden als gevolg van de ziekte van Crohn.

Kan kurkuma de kans op kanker, bij de ziekte van Crohn, kunnen verminderen ?

Ontstekingen hangen nauw samen met het voorkomen van kanker. Want een ontstekingsproces veroorzaakt de afgifte van reactieve zuurstofsoorten, die het DNA van de cellen beschadigen, en daardoor weefsel beschadiging veroorzaken.

Als de ziekte van Crohn niet wordt behandeld of als de ziekte bij een persoon doorgaat zonder enige verbetering, dan nemen de kansen op complicaties toe. Hiermee worden zweren, abcessen en pijnlijke kloofjes bedoeld. Maar ook kan het leiden tot het optreden van darmkanker.

De veiligheid en werkzaamheid van de curcumine (in de kurkuma) bij de behandeling van kanker, het remmen van de tumorgroei en tumorprogressie, het onderdrukken van de uitzaaiingen en het doden van de kankercellen zijn vastgesteld door vele onderzoeken en studies.

Ook kan curcumine, vanwege haar ontstekingenremmende karakter en antioxiderende aard kanker soms voorkomen. Van curcumine is aangetoond dat het anti kanker activiteiten vertoont (20) tegen verschillende soorten kankers van ons spijsverterings systeem (21)

KORTOM : Kurkuma helpt bij het voorkomen van kankers in het maag- en darmkanaal die optreden als gevolg van ontstekingen bij de ziekte van Crohn.  

Wat is goede voeding bij de ziekte van Crohn ? Kurkuma is toch niet het enige goede middel ?

Nee, dat klopt volledig. Maar wel een van de krachtigste middelen. Natuurlijk  zijn veel meer goede voedingsmiddelen tegen de ziekte van Crohn en IBD. Bijvoorbeeld paddenstoelen, ze hebben een goede invloed op onze darmwand. Sommige mensen noemen paddenstoelen goedkope vulling, maar dat klopt niet. Paddenstoelen zoals reishi, cordyceps, shiitake, maitake en porcini blijken volgens onderzoek te beschikken over krachtige, ontstekingsremmende eigenschappen (22). Vermoedelijk repareren paddenstoelen de darmwand, waardoor het immuunsysteem kalmeert (23).

Knoflook versterkt ons immuunsysteem, en het werkt ook nog eens ontstekingen verlagend (24). Onderzoekers hebben onderzocht  dat knoflook op verschillende manieren zijn werk doet. Met name de zwavelstoffen in de knoflook stimuleren het lichaamseigen glutathion (GSH), waardoor ontstekingen kunnen afnemen. Vooral mensen met ontstekingen in de darmen hebben baat bij een beetje knoflook (25).

Er zijn meningen dat er wordt gedacht dat kruiden alleen maar in het eten werden toegevoegd om de smaak te verhogen. Dat is achterhaald, vroeger werden vele soorten kruiden als natuurlijk medicijn gebruikt. De meeste soorten kruiden beschikken over krachtige, medicinale eigenschappen.

Zoals bovenstaand al opgemerkt is één van de krachtigste ontstekingremmers de kurkuma (26, 27,28). Maar er zijn nog meer. Andere bekende remmers van ontstekingen in, onder andere, het darmsysteem zijn gember (29), kaneel (30), kruidnagel (31), oregano (32), en salie (33). Mengsel zoals Italiaanse kruiden of kerriepoeder kunnen heilzaam zijn, doordat er verschillende kruiden zijn samengevoegd en elkaars werking kunnen versterken.

KORTOM : Kurkuma en/of curcumine kunnen veel gezondheidsvoordelen hebben voor patiënten met de ziekte van Crohn of IBD. Het helpt bij het verminderen van maag- en darmontstekingen. Het verlicht de buikpijn, beschermt de lichaamscellen tegen schade en letsel. Ook helpt het bij het omgaan met stress, soms optredend bij de ziekte. Ook geeft het kans op het verminderen van infecties, zweren en zelfs kanker en helpt het bij de behandeling van deze aandoeningen. Het kan, in aangepaste, dosis veilig worden gebruikt, zonder nadelige effecten op de gezondheid. Het is zeer veelzijdig en als het wordt ingenomen met de nodige voorzorgs maatregelen, kan kurkuma helpen bij de behandeling van de ziekte van Crohn en IBD.

Doseringen met kurkuma bij de ziekte van Crohn

Er bestaat geen specifieke dosering van kurkuma voor de patiënten van Crohn. Waar de ene patiënt vrij snel één capsule curcumine kan verdragen, krijgt een andere patiënt al last van een beetje kurkuma poeder door het eten. MAAR let op ! begin nooit met kurkuma op een lege maag, dit kan maagzuur klachten geven. Het zal een kwestie van uitproberen zijn. En ook zeker van opbouwen. Neem er de tijd voor. Kurkuma melk (als u dit verdraagt) of kurkuma thee zijn hiervoor goede manieren om mee te beginnen.

Zou u willen beginnen met kurkuma, dan is het wel goed om eerst een paar dagen met een heel klein beetje thee, getrokken van wat verse kurkuma wortel, te beginnen. Een borrelglaasje of Marokkaans theeglaasje vol lauwe kurkuma thee met wat honing erin. Dit is het zachtste voor maag- en darmen. Neem het tijdens het eten. Iedere dag, tot u eraan gewend bent.

Verdraagt u dit goed ? Wat u dan zou kunnen proberen is met hele kleine hoeveelheden kurkuma poeder te beginnen. Dit is wat sterker en feller. Bijvoorbeeld van een ¼ theelepel om-en-om de dag. Verhoog het naar elke dag. Probeer daarna een week lang een ½ theelepel om-en-om de dag. En voer het langzaam op naar elke dag, als er geen nadelige effecten optreden.

Let wel dat de dosering per persoon kan verschillen. Op basis van het tolerantie niveau. Als u de poeder met een ½ theelepel per dag goed kunt verdragen, zou u eens een capsule ZONDER peper kunnen proberen. 1 om-en-om de dag. Kurkuma ‘puur’. Zo bouwt u het langzaam en zeer voorzichtig op.

En meldt dit altijd eerst aan uw arts.

Contra indicaties voor kurkuma gebruik :

• Gebruik geen kurkuma bij galstenen, deze kunnen op drift raken. Zonder galblaas is er geen probleem. Daar kunnen geen galstenen los komen.
• Stop met kurkuma ca 10 dagen vóór een operatieve ingreep.
• Het werkt licht bloedverdunnend, dus hou hier dan rekening hiermee met het gebruik van bloedverdunners.
• Neem geen grotere hoeveelheden kurkuma bij een zwangerschap en/of borstvoeding.
• Hou 5 a 6 uren tijdsverschil tussen eventuele medicatie en kurkuma.

Met een vriendelijke groet van Tieneke.

Zoekt u de beste curcumine en/of kurkuma ? Ik, persoonlijk, beveel u de kurkuma specialist aan. Met specialistische kennis en veelzijdige kurkuma producten. Zij zijn de nummer ÉÉN in kurkuma. 

Disclaimer : Raadpleeg bij twijfel altijd een arts. Samensteller doet geen claims over diagnose, behandeling, genezing of ziektepreventie. De inhoud van dit artikel is uitsluitend bedoeld voor informatieve doeleinden. Houd er rekening mee dat de inhoud van dit artikel nog niets is geëvalueerd door medisch deskundigen. Geen van deze informatie dient te worden opgevat als medisch advies.  Raadpleeg daarom altijd een medisch gespecialiseerd/gekwalificeerd arts met kennis van natuurlijke supplementen voor aanvang van gebruik van natuurvoeding,voedingsadviezen en/of voeding of natuurlijke supplementen.

BRONNEN :

1. https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/crohns-disease
2. https://medlineplus.gov/crohnsdisease.html
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3288651/table/T2/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12637253/
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16008121
6. https://www.liebertpub.com/doi/abs/10.1089/107555303321223035
7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15489888
8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12770926/
9. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27308645
10. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1987861
11. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24755847
12. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2353930/
13. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15673996
14. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25521115
15. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23566056
16. https://bpspubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1038/sj.bjp.0705241
17. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26329948
18. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26973412
19. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11485087/
20. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18479807/
21. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15501961/
22. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24262531
23. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19232107
24. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3915757/
25. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12210145
26. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12676044
27. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2637808/
28. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22021994
29. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3665023/
30. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25629927
31. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19296372
32. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1828826833
33. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20860437